Lekeitioko Kaxarranka

"Kaxarranka", Bizkaiko euskal dantza, Lekeition San Pedro egunean (ekainaren 29 an) egiten da.

Arrantzaleen  kofradiako morroi batek kutxa baten gainean egiten du dantza. Zortzi arrantzalek lepoan eramaten duten kutxa, herriko kale ezberdinetatik paseiatzen dute toki batzuetan dantzatzen, kargua uzten duen morroiaren etxera heldu arte.

Dantzariaren janzkera berezia da: alkandora eta praka zuriak, gerriko eta lepoko gorriak, frac beltza, eta esku batean txistera beltz bat eta eta bestean San Pedroren giltzak bordatuta dauden bandera bat.

Dantza honek lau zati ditu:

- Herriari agurra

- Fandangoa

- Arin-arin

- Azken agurra

Estropadak eta arraunlariak

Oraintsu arte itsasoa berebizikoa izan eta miatu gabe egon da. Traineruen estropadak itsaso zabaleko arrantzaren ingurutik sortutakoak dira. Urte askotan zehar, estropaden gaia arrantzarekin lotua egon zen eta arrantzale onenen artean osatzen zituzten itsasertzeko tripulaziorik onenak.

XIX. mendearen amaiera aldera, 1879. urtean hain zuzen ere, Donostiako Udalak antolatu zituen lehenengo traineru estropadak, Kontxako estropadak, bertara iristen ziren bisitarien aisialdia betetzeko, horrelako ikuskariak behar baitzituen. Arraunen egin beharreko distantzia 3 itsas miliatan finkatu zen 1910eko hamarraldian.

ESTROPADAK

Traineru estropadak, gehienetan, lau luze eta hiru ziabogetara jokatzen dira eta hiru milia egiten dituzte. Badira erlojuaren kontrako bestelako modalitateak ere, eta hauek estropadak egiteko tokiak lau untzi batera ibiltzeko aukerarik ematen ez duenean izaten dira. Trabesiak ere izaten dira, baina banaka batzuk eta ibilbide luzeagoa izaten dute, itsasertzeko bi herrien arteko distantzia izan ohi da.

DENBORALDIA

Estropaden denboraldi ofiziala ekainaren amaiera aldera hasi eta urriaren hasiera aldera amaitzen da. Aurretik, ordea, batelen eta trainerilen denboraldia jokatu da martxoatik aurrera. Denboraldiko probarik garrantzitsuena, Donostiako Kontxako estropada da, ziaboga bakarreko bi luzekoa izaten dena.

Gehienbat Euskal Herriko kostaldeko taldeek parte hartzen dute baina badaude baita Espainia mailakoak, adibidez: Castro...

Bizkaian jokatu eta ezagutzen diren lehen estropadak aro modernoan Bilboko Abran jokatutakoak dira. 1887an, Maria Kristiña erregina Bilbora zetorrela eta, jokatu ziren Bilboko Estropadak.

Gerra Zibila izan zen garaian, eteneladi bat jasan zuen arraunak.

Olentzero

Tradizio historikoan, Olentzero Euskal Herrian Eguberria eta Jesus Nazaretekoaren jaiotza iragartzen dituen euskal mitologiaren eta folklorearen pertsonaia da. Toki batzuetako kondairen arabera, azken jentila ere bada, Kixmi edo Jesusen jaiotzaren ondoren beste guztiak desagertu eta gero. Olentzeroren antzinako jatorria paganoa da ordea eta neguko solstizioko ospakizunetako pertsonaia da, non urte zaharraren amaiera eta urte edo eguzki berriaren etorrera ospatzen diren. Tradiziozko ospakizunean, urte zaharra irudikatzeko,Olentzero itxurako panpinak ikazkin zikin, arlote, edale eta jatuna irudikatzen du eta kalez kale eta etxez etxe eramaten dute andetan haur eta gazteek, eskea eginez. Beste batzuetan, ordea, Olentzero moduan mozorrotutako gazte bat da lagun-taldearekin batera doana, eskea eginez betiere. Toki batzuetan kondaira eta abestietan bakarrik aipaturiko pertsonaia izan da. Gehienetan Gabon egunean, abenduaren 24an, ospatzen da Olentzero. Egun, mundu zabaleko Bizarzuriren antzeko ordezko pertsonaia bilakatu eta, hark bezala, haurren gutunak jaso eta opariak banatzen ditu, askotan pertsonaia bizi moduan. XX. mendeko bukaeratik, Mari Domingi pertsonaia femeninoa ere izan du lagun. Sekularizazioari jarraiki, kristau izaera ere galdu du; aldi berean, ordea, Euskal Herriko eguberrietako pertsonaia nagusia izaten jarraitu du euskal identitatearen ikur garrantzitsu moduan.

Olentzeroren abestia:

Olentzero joan zaigu

mendira lanera

intentzioarekin

ikatz egitera.

Aditu duanian

Jesus jaio dela

lasterka etorri da

berri ematera.

Horra, horra,

gure Olentzero,

pipa hortzetan duela

eserita dago

kapoiak erre baitu

arrautzatxoekin

bihar merendatzeko

botila ardoakin.

Olentzero buruhandia

Entendimentuz jantzia

Bart arratsian edan omen du

Hamar arroko zahagia

Hau urde tripa haundia!

Tralalala tralalalala (bis)

Agate deuna

Santa Agata jaia edo Dona Agata jaia, beste euskalkietan Santa Ageda bezpera, Agate Deuna jaia eta Santa Ageda festa izenez ere ezaguna, otsailaren 5ean edo bezperan Euskal Herrian eta katolizismoak indarra duen edo izan duen beste hainbat tokitan ospatzen den jaia da. Izan ere, Cataniako Agata santuaren eguna otsailaren 5a da Eliza Katolikoaren santutegian, eta ohitura da egun horretan edo bezperan herrietan koplak kantatu eta diru edo janari eske ateratzea. Euskal Herriko herri askotan, makilekin ateratzen dira kalera, erritmoa markatzeko lurrean joaz; beste herri batzuetan, Kintoak ospatzen dira egun horretan.

Beste hainbat erlijio ospakizunetan bezala, Euskal Herrian kristautasunaren aurretiko hainbat elementu paganorekin nahasita ageri dira kristau elementuak. Hartara, Santa Agata askotan abere gisa irudikatzen da: ahuntz edo katu itxurarekin. Ablitasen, uste zuten Santa Agata bezperako gauean banatzen zirela hurrengo urtebeterako ekaitzak

Abesti batzuk:

 Santa ageda, gure martiri maitea

Santa Ageda, Ageda;

gure martiri maitea,

etxe honeri eman eiozu:

zoriona ta bakea.

  

Zorion etxe hontako denoi

oles egitea gatoz

aterik ate ohitura zaharrak

aurten berritzeko asmoz

Santa Ageda, Ageda;

gure martiri maitea,

etxe honeri eman eiozu:

zoriona ta bakea.

Heriotz eder-ederra,

euki zenduan Ageda

zeruko ateak zabaldurikan

hartu zenduan bakea.

Eskerrik asko jendea

bizi gaitezen bakean

gero zeruan batu gaitezan

Agedarekin batera.

Aintzaldun daigun Agate deuna

Aintzaldun daigun Agate Deuna

bihar da ba Deun Agate

etxe honetan zorion hutsa

betiko euko al dabe.

Santa Ageda bezpera dugu

Euskal Herriko eguna

etxe guztiak kantuz

aukeratua duguna.

(lekuko izena) etorri gara

taldean neska-mutilak

Santa Ageda omenez hartuta

soinuaz eta makilaz.

Bat, bi, hiru... Eup!!